1.1.5.1 - Hayvan Alırken Dikkat Edilecek Hususlar
İDEAL BIR SÜT İNEĞİ NASIL OLMALIDIR?
Damızlık yetiştiriciliğinde amaç en ekonomik şekilde çok süt, et ve döl veren, dayanıklı ve uzun ömürlü hayvanların seçilerek yetiştirilmesidir.
Bu özelliklere sahip hayvanların seçilebilmesi için 2 kriter önemlidir.
1- Soy kütüğü kayıtlarına göre değerlendirme ki daha geçerli bir yöntemdir.
2- Morfolojik değerlendirme ( Dış görünüş özelliklerine göre değerlendirme).
Biz burada Morfolojik değerlendirme üzerinde duracağız. Ancak şunu kesinlikle gözardı etmemek gereklidir ki damızlıkta kullanılacak ineklerin mutlaka soy kütüğüne kayıtlı ve menşei bilinen kaliteli bir boğa sperması ile suni tohumlama yoluyla tohumlanması gereklidir. Aksi halde morfolojik değerlendirmenin önemli bir yararı olmaz. Çünkü morfolojik değerlendirmede ki temel amaç soy kütüğünden edinilen bilgiler ışığında çok süt, döl ve et vermesi beklenen ineklerin sağlıklı olup olmadıklarına bakmak ve ilerde verimlerini azaltacak bir beden kusurunun bulunup bulunmadığını anlamaya çalışmaktadır..
Damızlık seçilecek veya damızlık olarak satın alınacak olan hayvanın beklenen verimini aksatacak bir kusurunun olmaması şarttır. Çünkü yalnız sağlıklı ve kusursuz hayvanlardan yüksek verim vermeleri beklenebilir.
Bugün yürürlükte olan birçok damızlık yetiştirme programında damızlık seçiminde dış görünüş özelliklerinin payı % 20 ile % 40 arasında degişmektedir.
O halde nedir bu diş görünüş özelliklerini belirleyen kriterler;
Bunların ilk 7 si ineğin tip özelliklerini, sonraki 5 ide meme özelliklerini belirtir. Bu özellikler önceden belirlenen ideal tip hayvanın özelliklerine göre değerlendirilir ve ineğe tip ve meme puanları verilir Sonuçta ineğin tip ve meme puanlarının toplamına ineğin dış görünüş puanı denir ve buna göre hayvan değerlendirilir.
Şimdi bu kriterlerin niçin önemli olduğuna kısaca bakalım.
1-Vücut yüksekliği : Cidago (omuz) veya sağrının yerden yüksekliğidir.
2- Vücut derinliği : Karnın yare en yakın olduğu bölgeden sırrta olan mesafedir.
Bu maddelerin ikisi birlikte vücut kapasitesini belirleyen unsurlardır. yani hayvanın iskembe hacmi, KM tüketimi, kaba yem tüketimini göstermesi açısından önemlidir.
Vücut yüksekliği ve derinliği yüksek olan hayvanların iskembe kapasiteside yüksek olur ve böyle hayvanlar daha fazla kaba yem tüketebilirler. Dolayısıyla daha ekonomik üretim yapmak mümkün olur.
3-Sağrı eğimi : (Doğum kanalının son kısmı) Sağrı önden arkaya doğru hafif meyilli olmalıdır.
4- Sağrı genisliği : Çati genisliği olarakta ifade edilebilir. Doğum kanalının çatısını oluşturan tuber köksaların birbirinden uzakta olması anlamına gelir.
Bu iki madde döl verimine ilişkin muhtemel kusurları gösterir. Sağrısı eğimli olmayan ve dar çatılı hayvanalarda güç doğumlara rastlama ihtimali artar. Bu iki kriter ,döl verimine ilişkin tahminde bulunma şansımızı arttırır.
5- Arka ayak açısı : Aşil tendonu nun iç açısı olarak ifade edebileceğimiz bu açının ne fazla dar olması istenir nede dik olması arzu edilir. Çünkü aksi halde basıştan kaynaklanan agırlık bacağa homojen yansımaz ve hayvan dengeli basamaz.
6- Tırnak : Tırnağın yere basışı ne ökçeyle olmalı nede hemen tırnağın ucuyla olmalıdır. Basış tabana yayılmış olmalı ki tırnağa binen ağırlık homojen olarak dağılsın ve tırnak homojen olarak aşınabilsin ve ilerde düzensiz aşınmaya bağlı problemler yaşanmasın.
7- Ön meme bağlanıtısı : Memenin vücuda olan bağlantısının sağlamlığına bakılmalı ve memenin ilerde sarkma eğiliminin olup olmadığı değerlendirilmelidir. Memenin sarkması ilerde mastitise ve yaralanmalara predispozisyon hazırlayacaktır.
Bu maddeler ideal tip ineğinkilerle kıyaslanarak 1 den 9 a kadar puanlarla puanlanır. Ve bu puanların toplamı ineğin tip puanı olarak ortaya çıkar. Bundan sonraki maddeler ise meme puanını oluşturur.
8- Süt aynası yüksekliği : Arka memelerin yüksekliği olarakta ifade edilebilir. Arka memelerin kapasite tahmini ile ilgili bir kavramdır. Hayvanın kuyruğu yana çekilip bakıldığında meme loblarının kıvrımına bakarak değerlendirilir.
9- Meme merkez bağı : Önden arkaya doğru memeyi ikiye böler gibi uzanan ve memenin vücuda bağlanmasını sağlayan bu temel bağın belirgin olması arzu edilir Çünkü zaten bu bağ ancak kapasitesi yüksek olan memelerde belirgindir.
10- Meme derinliği : Vücuda sağlam bir şekilde bağlanmış olan memelerin en fazla aşil tendosu hizasına kadar inmesi beklenir. Daha Yukarıda olan memelerin kapasitesi düşük daha aşağıda olanlarda ise sarkma ve sarkmaya bağlı komplikasyonlara ( mastitis, yaralanma v.s.) rastlanabilir.
11- Meme başlarının yerleşimi : Meme başlarının birbirlerine eşit uzaklıkta ve ne içe nede dışa dönük olması istenir. eşit uzaklıkta ve merkeze bakar şekilde olması gerekir.
12- Meme başı büyüklüğü : Sağım makinesinin adapte olabileceği 4-6 cm civarında olmalıdır. Bunlarda meme puanlarını ifade eder.
Bu değerlendirmeler 1. Buzağısını doğurmuş olan inekte yapılır. Bu değerlendirmelerden elde edilen bilgiler ineğin kendisinin ve babası olan boğanın degerlendirilmesinde kullanılır. Ancak bir boğanın değerlendirilebilmesi için en az 30 kızının bilgileri değerlendirilmelidir.
Damızlık amaçlı hayvanların seçiminde gözle bakarak değerlendirebileceğimiz hususlar bunlardır.
Bu değerlendirmeler mutlak suretle soy kütüğü kayıtlarının ışığında ve bir uzman tarafından yapılmalıdır.
